Үтүө аата хаһан да умнуллубат

         Бу курус тыллар Үөһээ Бүлүү Ороһу буулаҕа бухатыыра, баара-суоҕа үйэ чиэппэрэ күн сиригэр олорбут уонна бу кылгас олоҕор элбэҕи оҥорбут, спортка, үөрэххэ ситиһиилэрэ спорду сэҥээрээччилэргэ, биир дойдулаахтарын, аймахтарын, атастарын, доҕотторун өйдөрүгэр-санааларыгар хаһан да өлбөөдүйбэт буола иҥэн хааллаҕа. Бу кылгас ахтыы Саха Республикатын спордун маастара, республика хас да төгүллээх чемпиона, Саха Республикатын III-с спортивнай оонньууларын муҥутуур кыайыылааҕа Александр Анатольевич Кузнецов туһунан. А. Кузнецов спортивнай куоталаһыыларга кыттар көрүҥнэрэ мас тардыһыыта, хары баттаһыыта, Дыгын оонньууларын бары көрүҥнэрэ, ону таһынан мээчик оонньууларыгар олус бэркэ оонньуура. Саша ордук ситиһиилэммит көрүҥэ мас тардыһыыта буолар. Ону Александр ситиһиилэриттэн көрүөҕүҥ:

1. Десяткин бирииһигэр мас тардыһыытыгар 1998 с. 68 кг 1 м,  2000, 2001 сс. 74 кг 1 м.

2. П. Каратаев бирииһигэр мас тардыһыытыгар 1998 с. 68 кг I м, 2001, 2002 сс. 74 кг 1 м.

3. Мас Мэхээлэ бирииһигэр 1998 с., 2001 с. 1 м, 2003 с. 74 кг диэри ыйааһыннаахтарга абсолютнай чемпион.

4. 1999 с. “Дьулурҕан” хаһыат бирииһигэр абсолютнай чемпион.

5. 2002 с. Степан Алексеев бирииһигэр 74 кг абсолютнай чемпион.

6. Саха Республикатын чемпионаттарыгар 1999 с. 68 кг 2 м, 2000 с. 74 кг абсолютнай чемпион.

7. Саха сирин II Спортивнай оонньууларыгар 1999 с. Покровскайга 68 кг 2 м, 2000 с. 74 кг диэри ыйааһыннаахтарга республика абсолютнай чемпиона.

8. Саха сирин III Спортивнай оонньууларыгар Хаандыгаҕа 74 кг 1 м, Саха сирин абсолютнай чемпиона.

9. 2000 с. Санкт-Петербурга мас тардыһыытыгар, хары баттаһыытыгар 75 кг 2 м, Москва куоракка эмиэ маннык турнирга чемпион, 2001 сылга спорт силовой көрүҥнэригэр  Дьокуускайга 1 миэстэ.

10. Дыгын оонньууларыгар 2002, 2003 сс. III призер.

         Кини бу ситиһиитинэн 2000 с. сыл бастыҥ спортсменын үрдүк аатын ылбыта.

         Онон Александр Кузнецов 1998-2004 сылларга, баара-суоҕа 6-7 сылга Саха сиригэр үстэ чемпион, икки төгүл муҥутуур кыайыылаах буолбута, онтон турнирдарга кытыннаҕына үксүн бастыыра. Дьэ дьулуур, эрчим, күүс-уох буолбат дуо?! Манна күүстээх дьарык эбиллэн Саха сиригэр 68-74 кг ыйааһыннаах мадьыныларга Саша илиититтэн маһы былдьыыр кыаллыбат буолбутун, кини сүрүн утарсааччылара бэрт сотору өйдөөбүттэрэ. Маны таһынан, Саша тарбаҕар аһара күүстээҕинэн аатырбыт бөҕөс Юрий Андреев курдук 20 см тоһоҕордору хайа баҕарар кум-хам тутар, баайталыыр буолбута. Биллиилээх спортивнай суруналыыс, биир дойдулааҕа Геннадий Бечеряков маннык ахтар: “2002 с. Дьокуускайга буолбут Россия көҥүл тустууга чемпионатыгар аатырар мадьынылар, Саша чугас доҕоро Николай Дьяконовтыын мас тардыһыытыгар Кавказ уолаттарын, нуучча бэртэрин боруобалаан көрбүттэр да, атын омук ааттаахтара саха уолаттарын тоҥонохторун да хамнаппатахтар, эгэ систэрэ хамсыа дуо, анараа уолаттар “бу туох ааттаах буулаҕа бухатыырдарай” — диэн саллан саҥа аллайбыттарын  Геннадий Бечеряков эт кулгааҕынан истибит.

         Александр Анатольевич кылгас үйэтигэр аҥардас спордунан эрэ дьарыктаммыта  диир кэрэгэй буолуо. Кини оскуола кэнниттэн икки үрдүк үөрэҕи бүтэрбитэ,  бастакыта СГУ физкультурнай салаата, иккиһэ — юридическай үөрэх, бу үөрэхтэри  ыларыгар кини Ороһу оскуолатыгар үчүгэйдик үөрэммитэ олук буолбута. Александры оскуолаҕа үөрэппит учууталлара А.М. Иванова, Е.А. Егорова, В.Г. Кысылбаикова маннык ахталлар: “Саша оскуола боруогун атыллыаҕьггтан бэйэтин наар үчүгэй өттүнэн көрдөрбүтэ. Кини алын кылаастарга 4-5 сыанаҕа үөрэммитэ. Биир да концеры, күрэхтэһиини көтүппэт буолара. Барытыгар кыттара, бастыыра. Саша куруук саҥаны билэргэ дьулуһара. Элбэх кэпсээннээх, эйэҕэс-сайаҕас буолара. Олус эппиэтинэстээҕэ, сорудаҕы хаһан да аккаастаабат этэ уонна үөрэххэ аһары дьоҕурдааҕа”.  Александр Кузнецову республика үтүөлээх тренерэ Федор Дегтерев дьарыктаабыта, икки өттүттэн өйдөһөн үлэлээннэр бу кыайыылар кэлбиттэрэ уонна Федор Матвеевич СР үтүөлээх тренерин үрдүк аатын ылбытыгар Саша хотуулара төһүү күүс буолбуттара чуолкай.  Александр Кузнецов кыра эрдэҕиттэн бэрээдэктээх, толоругас буолан олоххо эмиэ туруоруммут сыалын дэбигис ситиһэрэ, 25 сааһыгар диэри икки үрдүк үөрэҕи бүтэрэр, юстиция министерствотыгар специалиһынан үлэтин саҕалыыр. Бу үлэ эмиэ улахан эппиэтинэстээх, эт-хаан, өй-санаа өттүнэн сайдыылаах буолары ирдиир, ону Саша сөпкө толорор буолан, үрдүк  бэлэмнээҕин иһин краповай беретинэн наҕараадаламмыта, кылгас кэм иһигэр старшай лейтенант званиетыгар тиийэ үүммүтэ.

         Александр 1979 сыл муус устар 29 күнүгэр Үөһээ Бүлүү оройуонугар Анатолий Яковлевич, Мария Пудовна Кузнецовтар дьиэ кэргэннэригэр төрдүс оҕонон күн сирин көрбүтэ. Аҕата Свердловскайтан төрүттээх бэрт толуу киһи эбитэ үһү, ийэтин төрдүгэр эмиэ кыанар дьон бааллар эбит. Сашаттан улахан спортсмен тахсыаҕа билгэлэнэн олох кыра эрдэҕиттэн сүүрүүлээх-көтүүлээх оонньуулары ордороро уонна спортивнай секцияларга тиһигин быспакка сылдьара, нэһилиэгин, улууһун чиэһин оскуола үрдүкү  кылаастарыгар үөрэнэр кэмигэр ситиһиилээхтик көмүскүүрэ. Ийэтэ Мария Пудовна, чугас аймахтара бары Ороһу нэһилиэгэр үлэлээн-хамсаан  салалта, дьон-сэргэ ытыктабылын ылбыт дьон, ол билигин да салҕанар. Саша оскуолаҕа сылдьан сүөһү иитиитигэр үлэлиир, ийэтигэр көмөлөһөрө, от-мас үлэтигэр сайын аайы үлэлэһэрэ, тыа сирин оҕото буолан туохха барытыгар сыстаҕас, дьоҕурдаах этэ.

         Александр Кузнецов 12 сыл анараа өттүгэр быстах өлүүгэ былдьаммыта. Онтон бэттэх курбуу курдук үрдүк уҥуохтаах, быыппастыгас оонньуу сылдьар былчыҥнардаах бааһынай уолу помостка көрбөт буолбуппут, хайыаҥый, дьылҕа-хаан ыйааҕа оннук буоллаҕа, сорох ардыгар өлөр өлүү эдэр, чэгиэн дьону талан ылар курдук. Ол эрэн, үтүө аат хаһан да умнуллубат, эн аатыҥ мэлдьи ааттана туруоҕа. Ити курдук саныыллар эн дьиэ кэргэниҥ, аймахтарыҥ, биир дойдулаахтарыҥ, спортка сыһыаннаах бар дьон, атастарыҥ, доҕотторуҥ. Ити санаа туолуутунан төрөөбүт улууһуҥ салалтата (баһылык В.С. Поскачин), улуус спортка  управлениетын салалтата (Е.А. Николаев), Ороһу нэһилиэгин дьаһалтата (баһылык А.В. Антонов), чугас аймахтара, таайа Аркадий Пудович Васильев Саша сырдык аатын үйэтитэр сыаллаах мас тардыһыытыгар маастар нуормалаах, ол эбэтэр “А” категориялаах турниры үрдүк таһымнаахтык тэрийэн ыыталлар. Бу турнир икки сылга биирдэ буолар. Урукку өттүгэр улуус киинигэр, Ороһуга, Тамалакааҥҥа алтыс төгүлүн тэриллэн ыытылынна. Күрэхтэһиигэ республика араас улуустарыттан биллиилээх мадьыны кэлэллэр, олор истэригэр Саха сирин, Россия, аан дойду чемпионнара бааллар. Бу турнир биир уратытынан элбэх анал бириистэр бааллара буолар. Чемпион кыттыбыт ыйааһыныгар 75 кг дылы биэстэ эстэр саа анал бириис быһыытынан оонньонор, ыйааһын чемпионнарыгар, 10 мадьыны кыттыбыт буоллаҕына встсраннарга эмиэ, кэрэ аҥардарга 1 убаһа сэрэбиэйинэн оонньонор, маны таһынан оҕолорго, эр дьоҥҥо, дьахталларга муҥутуур кыайыылааҕы быһаарар күрэхтэһии  бириистэрэ кыайыылаах да, көрөөччү да астынар бириистэрэ туруоруллаллар. Ааспыт турнирдар боротокуолларын көрдөххө, Саха сирин ааттаахтара бары, мас тардыһыыта лаппа сайдыбыт улуустарыттан Амматтан, Чурапчыттан, Мэҥэттэн,  Уус-Алдантан, Дьокуускай куораттан мадьынылар кэлэллэр эбит. Урукку өтгүгэр Яна Захарова, Матрена Никитина, Светлана Артахинова, Анна Терентьева, Елена Кириллина, Акулина Уарова, Виктор Догалов, Любомир Николаев, Геннадий Борисов, Александр Дмитриев, Спартак Попов уо.д.а. кэлэн күрэхтэһэн барбыттар. Бу бары Саха сирин спордун маастардара уонна Россия, Саха сирин араас сылларга кыайыылаахтара. Мас тардыһыы билигин Россияны ааһан аан дойдуга тэнийэ биһирэннэ, Аан дойду кубога, аан дойду чемпионаттара буолаллар. Мас тардыһыыта көрүҥ быһыытынан сайдарыгар биллэн турар. Республика мас тардыһыытын Федерацията (салайааччылар А.К. Акимов, А.А. Афанасьев) , “Модун” спортивнай киин үтүөлэрэ буолар, онтон биһиги улууска аҕыйах сылынан бэттэх үлэ күүскэ тэриллэр, онно төһүү күүһүнэн бу Александр Кузнецов турнира буолара саарбаҕа суох.