Спорт үтүөлээх үлэһитэ Андрей Донской

         Бу үрдүк ааты Андрей Иванович Донской саамай сөпкө ылбыт эбит. Тоҕо диэтэххэ Андрей Иванович Донской Дьокуускайдааҕы педучилищены бүтэрэн баран тута дойдутугар кэлэн физкультура учууталынан бэрт элбэх сыл таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Кини оскуоланан эрэ муҥурдаммат этэ. Далыр эдэр ыччатын спорт араас көрүҥнэригэр эрчийбитэ. Кини үлэлиир кэмигэр Далыр икки этээстээх оскуолата үлэҕэ киирбитэ, иккис этээскэ хоп курдук спортивнай зааллааҕа. Волейбол, баскетбол, чэпчэки атлетика, сахалыы атах оонньууларын, хайыһар секциялара үөрэх сылын устата ыытыллаллара. Ол кэмҥэ Далыр оскуолата оскуолалар икки ардыларынааҕы спартакиадаҕа инники күөҥҥэ сылдьара. Бэл диэтэр хас да сүүс оҕолоох И. Барахов аатынан орто оскуоланы кытта тэҥҥэ эриһэрэ.

         Андрей Донской  ийэтэ 1941 сыллаахха өлөөхтөөбүтэ, онтон биир сыл буолан баран аны аҕата күн сириттэн букатыннаахтык барбыта. Уолчаан төгүрүк тулаайах хаалбытын аймахтара көрбүттэрэ, сэрии кэнниттэн интернатка олорон үөрэммитэ. Ол кэмҥэ Бүлүүтээҕи педучилищены үөрэнэн бүтэрбит Федор Алексеевич Лаппаров Далырга үлэлии кэлбитэ. Дьэ бу киһи Андрей Донской олоҕор улахан сабыдыалы оҥорбута. Сахалыы ыстаныыларга, кылгас дистанцияҕа сүүрэргэ уһуйбута. Уол бэйэтин саастыылаахтарын сүүрэн да, атах оонньоон да куоталыыр этэ. 1948 сыл сайыныгар Андрей I Боотулуу ыһыаҕар эдьиийин аахха күүлэйдии, билсэ таарыйа 6 көстөөх сиргэ соҕотоҕун тиийэн аан маҥнай улахан дьону кытта куоталаспыта. Куоталаһыыга арыый хойутаан тиийбитин күтүөтэ, оройуон биир бастыҥ кылыыһыта Николай Ксенофонтов: “Ойдун-ойдун, ити биһиги бырааппыт,” – диэн күрэхтэһэрин көҥүллэппитэ. Андрей күтүөтэ бу иннинэ түспүт, куоталаһар дьонун ырааҕынан куоппут бэлиэтин быдан аһарбыта. Кыайбытын бэлиэтигэр улахан баҕайы мүһэни туттаран үөрдүбүттэрэ. Салгыы сүүрүүгэ уонна устаны ойууга бастаан өссө икки мүһэни эбии ылбыта. Онтон сиэттэрэн Далыр нэһилиэгин хамаандатын кытта оройуон спартакиадатыгар киирэн сахалыы ыстаныылар бары көрүҥнэригэр, хас да дистанцияҕа сүүрүүгэ, уһуну, үрдүгү ойууга, үстэ төхтүрүйэн ойууга оройуон чемпиона буолбута. Онтон сотору буолаат Ньурбаҕа 4 Бүлүү оройуоннарын куоталаһыытыгар Ньурба аатырбыт кылыыһыта Афанасий Саввиновы биир дойдулаахтарын харахтарын ортотугар кыайан аатырбыта.

         Далыр оскуолатын 7 кылааһын бүтэрэн Дьокуускайга педучилище физкультурнай салаатыгар үөрэнэ киирбитэ. Манна Пантеймон, Владимир Судиновтары кытта эрчиллэн бэйэ-бэйэлэрин күүс-уох, ойуу, сүүрүү өттүнэн дэлби сайыннарбыттара. Аан маҥнай Пантелеймон Судинов 1952 сыллаахха кылыыга 39 м 58 см, куобахха 32 м 57 см ойбута оччолорго уһулуччу ситиһиилэр этилэр. Оттон Владимир Судинов 100, 200 м сүүрүүгэ, устаны, үрдүгү ойууларга республика бастыҥнара буолбута. Андрей Донской 1957 сылаахха, үөрэҕин бүтэриэн иннигэр, дьиэ иһигэр 30 м, таһырдьа 200 м сүүрүүгэ бастаталаабыта, 40 м 72 см ойон сахалартан аан маҥнай 40 м кирбиини ылбыта. Бу кылыытын иһин САССР спордун маастара буолбута.

1958 сыллаахха Андрей Иванович сайыҥҥы спартакиадаҕа Дьокуускайга оройуонун чиэһин көмүскээн ыстаҥаҕа 38 м 14 см ойон бастыыр, кылыыга III м ылар. Ити сыл үөрэҕин бүтэрэн Далырга учууталлыы кэлбитэ. 1958 сылтан 33 сыл устата үлэлээн, ол эбэтэр 1991 сыллахха, бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсар. Ол эрэн Андрей Иванович сүгүн олорбот, сахалыы остуол оонньууларын Саха сиригэр сайыннаран, элбэх куоталаһыылары тэрийэн, республика чемпионатын олохтотор, Манчаары оонньууларын программатыгар киллэттэрэр. Андрей Иванович бу көрүҥҥэ СР спордун маастара, СР элбэх төгүллээх чемпиона. Билигин бу спорт көрүҥүгэр СР чемпионатын Андрей Иванович Донской сырдык кэриэһигэр анаан ыыталлар.

         Андрей Иванович үөрэппит оҕолоруттан ССРС уонна САССР спордун маастардара, күүстээх спортсменнар, биллиилээх үлэһиттэр бааллар. ССРС спордун маастардара Н.П. Корякин, В.Н. Семенов, күүстээх спортсменнар П. Яковлев, И. Антонов уо.д.а. курдук Андрей Иванович Донской суолун батар спорду тэрийээччилэр, оҕону спортка уһуйааччылар баар буоланнар Үөһээ Бүлүүгэ, Саха сиригэр спорт сайдар, үүнэр көлүөнэ доруобай, чөл олоххо тардыһар. Андрей Иванович улахан өҥөтө итиннэ сытар.

         Андрей Иванович өр сыллаах дьаныардаах үлэтэ үрдүктүк сыаналанна. Ол курдук, ССРС физическэй культураҕа уонна спортка туйгуна, СР физкультуратын үтүөлээх үлэһитэ, СР үтүөлээх учуутала, тыыл уонна үлэ бэтэрээнэ ааттардаах, Далыр нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо. Кэргэнэ Марта Николаевна Дьокуускай куоракка өр сылларга оскуола директорынан үрдүк таһаарыылаахтык үлэлээн СР үтүөлээх учуутала үрдүк ааттаах. Билигин Дьокуускай куоракка бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор. Андрей Иванович атах оонньуутугар САССР спордун маастара, хабылык-хаамыска оонньууларыгар эмиэ спорт маастара. Сэрии сылларын ыар охсуутун этинэн-хаанынан билбит уонна спортка, оҕону иитиигэ, эт-хаан өттүнэн сайдалларыгар, онон сэдиптээн олохторун оҥостубут сүүһүнэн иитиллээччилэрин махталларын ылан олоҕун дьоһуннаахтык түмүктээбит Андрей Иванович Донской сырдык кэриэһигэр сүгүрүйэбит.