Үөһээ Бүлүүттэн спортивнай ориентированиеҕа ССРС спордун маастара Николай Николаевич Семенов

         Н.Н. Семенов 1939 с. алтынньы ый 12 к. Маҥаас сиригэр-уотугар Варвара Васильевна уонна Николай Алексеевич Семеновтар дьиэ кэргэттэригэр иккис оҕонон күн сирин көрбүтэ. Варваралаах Коля кыра саастарыгар Аҕа дойду сэриитэ ааҥнаан аас-туор олох хаһыҥа таарыйан ааспыта. Аҕалара турбут-олорбут, үрдүк уҥуохтаах, быһыйга — быһыылаах, күүстээххэ көрүҥнээх киһини, ыраах бэдэрээккэ, кэлин госстрах агенынан үлэлэтэллэр. Повестка тутан сэриигэ аттанар, хотторуу бириэмэтигэр сэриигэ кытта сылдьан ыараханнык бааһыран госпиталга эмтэнэр. Инвалид буолан кэлэн иһэн Алдаҥҥа бааһырыытыттан сүһүрэн олохтон туоруур.

         Варваралаах Коля Харбаала начальнай оскуолатыгар сэттэ биэрэстэлээх сиртэн сатыы сылдьан үөрэнэллэр. Куруук аргыс буолар, сүрдээх өйдөөх ыттаахтар эбит. Үтүлүктэрэ түһэн хааллаҕына ытыран аҕалан биэрэр. Сороҕор куобах, кус оҕотун, хойомуул да куһу аҕалара үһү. Биирдэ сир ортотугар ойуур иһигэр үрэн бөҕө буолбут, ыраатан улам үрэр саҥата сүтэн хаалбыт. Киэһэ төбөтө иһэн, кулгааҕа хайа тардыллан дьиэтигэр кэлбит. Дьонноро оҕолор куттаныахтара диэн — ыт тыатааҕыны үрэн ыраатыннарбытын эппэтэхтэр. Кэлин сэттэ кылаас арыллан оскуоланы бүтэрбит сылыгар реальнай училищеҕа үөрэнэ барар. Моторист быһыытынан Ленанан, Бүлүүнэн ууннан устар. Ити сыл кыһыныгар “Маркс” колхуос локомобиль биэрэллэр. Ону аҕыс паара атынан состорон аҕалаллар. Таҥан оҥорон үлэлэтэр үөрэхтээх киһи суох буолан, “Саҥа олох” колхоз оччотооҕу бэрэстээтэлэ Коляҕа маачаха аҕа буолбут Федотов Ефрем Степанович уолун ыҥыран ылан локомобилы таҥнаран үлэлэттэрэн “Ильич лаампатын” уотунан Харбааланы сырдаттарар уонна Львов Алексей Александровиһы үөрэттэрэр.

         Николай ити сыл ыра гыммыт санаатын толорор баҕаттан ЯПУ-1 физкультурнай отделениетыгар үөрэххэ туттарсан киирэр. ЯПУ-1 бүтэрээт Далыр орто оскуолатыгар икки сыл физкультура учууталынан үлэлиир. Үөрэнэр-үлэлиир сылларыгар балтыгар уонна бырааттарыгар оҕону умсугутар ойуулардаах араас кинигэлэри аҕалараю Онон олус түргэнник буукубаны билэр буоллулар да ааҕар буолбуттара. Дьоно уолларыгар 1963 с. Далырга көһөн олохсуйбуттара. Үлэлии сырыттаҕына армияҕа ыҥырыллан, үс сыл Приморьеҕа сулууспалыыр.

         1964 с. Амма кэрэ кыыһын кытта билсэн ыал буолар. Кэргэнэ Ирина Ильинична Нохсорова уоллаах кыыс оҕону бэлэхтиир. Ити сылларга Хаптаҕайга 1968-1969 үөрэх сылыгар физкультура учууталынан үлэлиир. Нөҥүө сылыгар куоракка ыҥыран ыланнар 29-с №-дээх оскуолаҕа үлэлэтэллэр. Кэскиллээх үлэһитин билэннэр турстанцияҕа үлэҕэ ылаллар. ЯПУ-га үөрэнэр кэмигэр Саха сирин хамаандатыгар Синявины Татьяна Леонидовна кыттыытынан уонна дьарыктааһынынан Дальнай Востокка бастыыллар, Союзка миэстэлэһэллэр. Николай маастарга кандидат буолар. Пенсияҕа тахсыар дылы турстанция директорынан таһаарыылаахтык үлэлиир, элбэх хайҕалы, махталы ылар. Хас сыл аайы оҕолор туризмнарыгар главнай судьуйанан үлэлиирэ. Онтон хамаанда талыллан Дальнай Восток, Союз туризмҥа күрэхтэһиилэригэр ситиһиилээхтик кытталлара. Николай Николаевич компаһынан олус бэрткэ туттара, сир хаартатын эҥкилэ суох билэрэ. Уоппускатын бириэмэтигэр сайын аайы Союз бары муннуктарыгар экскурсияларга сылдьара. 1981 с. Алтайскай кыраайга ыҥырыллан өр сбордаммыттара. “Курорт курдук этэ, Союз бары муннуктарыттан 100-тэн тахса этибит, үгүстэрэ альпинистар этилэр” — диирэ. “Тянь-Шань хайатыгар күрэхтэһиннэрбиттэрэ, онно уонча буолан маастар нуорматын толорон, удостоверениетын уонна значогун туттарбыттара — диэн кэпсээбитэ. — Тянь-Шань хайалара ыраахтан көрдөххө чугас, намтыһах курдук эрээри, үөһэ тахсарга илистиилээх этэ, аны үөһэ таҕыстахха тыала-кууһа түһэргэ түргэнник дьулуһаҕын. Былыр былыргыттан ытык сир буолан бэлиэ таастарга, тоҕойдорго араас бэлэх-туһах уурбут буолаллара, ону тыыттарбат, олус харыстыыр миэстэлэрэ этэ”.

         Пенсияҕа тахсарыгар Далыр оскуолатыгар учууталынан үлэлээбит Дьячковскай Карл Николаевиһы рекомендациялаан бэйэтин оннугар үлэлэтэ киллэрэр, бэйэтэ солбуйааччынан үлэлээн наставниктыыр.

         Куола кыра оҕо сааһыттан кусчут, булчут бэрдэ этэ. Хаптаҕайга да, куоракка да олорон саас, күһүн куска, балыкка өрүү сылдьара, куруук илии тутуурдаах, өттүк харалаах кэлэрэ. Оҕолоругар олус амарах этэ. Кэргэнэ эрдэ ыарыһахтаан олохтон эрдэ барбыта. Икки оҕотун бэйэтэ үөрэттэрэн үлэһит оҥортообута.

         Дойдутун дьоно куруутун Лэппириэн Куолата аатынан билэллэрэ. Бииргэ үлэлээбит, алтыспыт дьоно Николай Николаевичтан атыннык ааттаабаттар. Николай Николаевич — саха киһитин бэрийэр бэрдэ этэ, уҥуоҕа көнөтө, тутта-хапта сылдьара ырааһа, чэбэрэ, тыла-өһө олохтооҕо — барыта мааныта.

         Педагогическай үлэ ветерана, үөрэҕирии уонна туризм туйгуна, Үөһээ Бүлүү бочуоттаах олохтооҕо, сахалартан бастакынан туризмҥа ССРС спордун маастара. Хаста да коммунистическай үлэ ударнига буолуталаабыта. Грамота, наҕараада туһунан ааҕан ситиллибэт. 2004 с. атырдьах ыйын 24 к. олохтон эмискэ барбыта.