Аан маҥнай тустууга холонон көрүүм 5-с кылааска үөрэнэ сырыттахпына буолбута. Боотулуу оскуолатын эргэ интернатын утары мастерской баар этэ, ол  биир хоһугар мааттары тэлгээн көҥүл тустууга оскуола иһинэн күрэхтэһии оҥорбуттара, онно кыайа саныыр уолбар хотторон кэбиспитим. Арааһа ол иһин буолуо, син өр кэмҥэ тустан көрбөтөҕүм. Онтон 7-с кылааска үөрэнэ сырыттахпытына нуучча тылын учуутала Егоров М.К. оскуола оҕолоругар көҥүл тустууга секция арыйан үлэлэппитэ, онно дьарыктанан буолуо, оскуолабар бэйэм ыйааһыммар кыайталыыр буолбутум, онон оскуола чиэһин оройуоҥҥа көмүскүүр этим. Оройуоҥҥа күрэхтэһиилэрим маҥнайгы, икки сылбар улахан ситиһиини биэрбэтэхтэрэ, наар төрдүс миэстэ буолан иһэрим, бириистээх миэстэҕэ наар биир үктэл тиийбэт буолан иһэрбиттэн улаханнык хомойорум, кыһыйарым да, ол иһин өссө кыһанан туран эрчиллэр буолбутум. Ол иһин буолуо, 9-с кылаастан саҕалаан оройуон оҕолорун көҥүл тустууга уонна хапсаҕайга күрэхтэһиилэригэр наар бастыыр буолбутум, өссө Якутскайга оҕолор республикатааҕы күрэхтэһиилэригэр Чурапчыттан сылдьар Россия призера Говоров диэн уолга хардары-таары бырахсыһыылаах киирсиигэ икки баалынан хотторон иккис миэстэҕэ тиксибитим. Ол күрэхтэһиигэ биһигитини салайан Бырдакаров В.А. илдьэ сылдьыбыта, онно биһиги хамаандабыт куһаҕана суохтук кыттыбыта, ол курдук Иванов Г., Потапов В. бастакы, мин 2-с, Осипов В. 3-с буолбуппут. Бу кэмтэн ыла бэйэбэр син эрэллээх курдук буолбутум.

10-с кылааска үөрэнэр кэммэр биһиги оскуола оҕолорун тустууга Иванов И.Д. дьарыктаабыта. Ити кэмтэн ыла оройуон иһигэр оҕолорго эрэ буолбакка улахан дьоҥҥо эмиэ тустар буолбутум уонна онно эмиэ үксүгэр кыайталыыр этим. Ол курдук, оройуон иһигэр улахан дьоҥҥо аан маҥнай кыайбыт, 1969 с. күһүнүгэр буолбут Буучугурас бирииһигэр хапсаҕайга күрэхтэһиим буолар. Бу иннинэ оҕолор ортолоругар хапсаҕайга наар Мандаров Костяҕа хотторор этим. Уопсайынан Костя чахчы хапсаҕайы хапсаҕай дэтэр, туһунан суоллаах-иистээх хапсаҕайдьыт этэ. Мин син элбэх күрэхтэһиини көрбүтүм да, кини курдук тустар хапсаҕайдьыты көрө иликпин, киһини кытта тутуспакка, ыраах сылдьан албын хамсаныыларынан кыраһыабай баҕайытык охторор этэ. Ол иһин да буолуо, 1969 с. сайыныгар аан маҥнай ыытыллыбыт Б. Манчаары Спартакиадатыгар  уолаттарга кыахтаахтык бастаабыта.

Оройуон иһигэр күрэхтэһиилэри кыайар буолуохпуттан икки сыл устата үрдүк үөрэххэ киириэхпэр дылы (1972 с.) оройуон чиэһин Бүлүү зонатыгар уонна республикаҕа көмүскэттэрэр буолбуттара. Онно Бүлүү зонатыгар көҥүл тустууга бириистээх миэстэттэн түспэт этим, хапсаҕайга 1970 с. Бүлүү куоракка буолбут күрэхтэһиигэ бастаабытым. 1971 с. ыытыллыбыт Манчаары бирииһигэр табыллан тустубатаҕым, 3-с эргииргэ С. Морфуновка атахтатан хотторон кэбиспитим. Ити күрэхтэһиигэ Бүлүү зонатыгар бастыырбар кыайбыт Степан Игнатьевым бастаабыта.

1972-1977 сс. Магадан куоракка үөрэммитим. Магадан тустуу олох сайдыбатах уобалаһа эбит этэ. Ол сүрүн төрүөтэ – үчүгэй тренер суоҕуттан этэ, инньэ гынан киһи тустуук быһыытынан сайдарыгар усулуобуйа суоҕа. Били “куһаҕан да үчүгэйдээх” — дииллэригэр дылы, хата мин үөрэҕим быыһыгар тренердээн стипендиябар улахан эбилик оҥостубум.

Магадаҥҥа үөрэммит сылларбар көҥүл тустууга 62 кг да, 68 кг да, ханна хамаанда туһа диэн тустубут ыйааһыммар, холкутук бастыыр этим. Өссө хамаанда туһа диэн самбоҕа уонна дзюдоҕа эмиэ тустар этим, онно эмиэ бастыырым. Ол курдук холбоон биэс үөрэммит сылларбар көҥүл тустууга, самбоҕа, дзюдоҕа уобаласка 11 төгүл бастаабытым.

Үөрэхпин бүтэрэн баран Орто-Халыма оройуонугар ананан Эбээх диэн кыра дэриэбинэҕэ үс сыл үлэлээбитим. Үлэлээбит сылларбар оройуоҥҥа хапсаҕайга уонна көҥүл тустууга наар бастыыр этим, өссө хапсаҕайга биирдэ абсолютнай чемпион буолбутум. Оройуоҥҥа бастыырым иһин оройуон чиэһин хоту оройуоннар зоналарыгар көмүскэтэллэрэ. Ол курдук, 1978 с. Муомаҕа, 1979 с. Хотугу зона күрэхтэһиилэригэр бастаабытым.

1979 с. Б. Манчаары Спартакиадатыгар мин Орто-Халыма хамаандатыттан тустубутум уонна Н. Константиновка хотторон иккис буолбутум. Ол күрэхтэһиигэ В. Карповы охторбуппун өйдүүбүн.

Орто-Халымаҕа үс сыл үлэлээн баран икки сыл кэргэним дойдутугар Уус-Алдаҥҥа үлэлээбитим. 1981 с. ыһыахтар саҕана Б. Манчаары Спартакиадатыгар оройуон хамаандатын сүүмэрдиир күрэхтэһии тэрийбиттэрэ, онно сэттэ спорт маастарын кэннибэр хаалларан бастаабытым уонна хамаанданы сүүмэрдиир сборга  ыҥырбыттарыгар үлэбэр үтүрүттэрэн (школа завуһа этим, үөрэх сыла бүтүүтүгэр мунньуллан хаалбыт үлэ кыайтарбакка) кыайан барбатаҕым, онон Манчаары бирииһигэр, хомойуох иһин, кыайан кыттыбатаҕым. Итинтэн ыла тустан бүппүтүм.

Мин билигин  ХИФУ-га математикаҕа уонна информатикаҕа институтун доценабын, педагогическай наука кандидатабын, СР үөрэҕириитин туйгуна, СР профессиональнай үөрээхтээһинин туйгуна диэн ааттардаахпын, ССРС спордун маастарыгар кандидатпын.