Былыр-былыргыттан саха норуота күүстээх, быһый дьоннордооҕунан киэн туттара уонна сөрү-сөп таптал ааттары иҥэртиирэ. Ол курдук Үөһээ Бүлүүгэ дьон-сэргэ В.И.Степановы – Буучугурас, Н.К.Докторовы – Бычырдаан, Н.П.Корякины – Тустуук Кэрээкин, С.Е.Степановы – Түргэн Бөҕө, Е.С.Прокопьевы – Чөҥкөй Бөҕө диэн сөрү-сөп ааттары иҥэртээбит. Бүгүн сырдатар бөҕөспүт Василий Тихонович Ильин – Күүстээх Ильин, эмиэ дьон-сэргэ, хапсаҕай тустууну сөбүлээччилэр Баһылай күүһүн-күдэҕин, этин-сиинин сөбүлээн, сөҕөн-махтайан, олох өрдөөҕүтэ, 1950 сыл саҕаланыытыттан ааттаабыттара билигин да уос номоҕор сылдьар, өссө да өр кэмнэргэ саха тыллаах, хапсаҕай тустуу баарын тухары ааттана туруоҕа турдаҕа.

Күүстээх Ильин төрдүнэн Ороһу киһитэ. Күүстээх Бырдака кыыһа Даарыйаттан Баһылай төрүүр, уола Бырдака Киргиэлэйтэн Охонооһой, Охонооһойтон Валерий Афанасьевич Бырдакаров – хапсаҕай спордун маастара, Саха АССР чемпиона төрүүр. Онон бу икки аатырбыт бөҕөстөр күүстээх удьуордаах, төрүт сыдьаан дьоннор.

Василий Ильин 1924 сыллаахха Давыдов учаастагар тохсунньу ыйга төрүүр. Баһылай оҕо сааһа сүрдээх ыарахан кэмҥэ, сут кураан, аас-туор кэмнэргэ ааспыта.

Ситэ үөрэммэтэҕэ. Ама ким умнуой, Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии сылларын, тыыл тыйыс олоҕун, аччыктааһыны, бэйэни харыстаммат тыа сирин ыарахан  үлэтин. Аҕата-ийэтэ сэрии тыйыс кэмин тулуйбатахтара, утуу-субуу орто дойдуттан барбыттара. Баһылай бу кэмҥэ 17-лээх уол тулаайах хаалар уонна Ороһуга таайыгар Бырдакаров Киргиэлэйгэ кэлэн, киһи-хара буолбута үһү. Ороһуга кэлэн дьэ кэҥээн баардаах-баардааҕа өтөн ыһыахтарга тустар, дьон-сэргэ сэнээриитин ылар. Бу уол тустууһу ээ диэн сэмээр дьон-сэргэ сылыктыыр буолар.

1944 сыллаахха Баһылай сэриигэ ыҥырыллар. Забайкальскай байыаннай уокурукка сулууспалыыр, Япония сэриитин кытта хас да төгүл улахан кыргыһыыларга кыттан тыыннаах ордон, 6,5 сыл устата үтүө суобастаахтык сулууспалаан, 1950 сыллаахха эргиллэн кэлэр. Василий Тихонович армияҕа сулууспалыы сылдьан тустубатах, тустуу суох эбит, ол эрэн эдэр дьон сырсан, гиирэ анньан куоталаһаллара үһү. Онно Баһылай гиирэ анньыытыгар араас омук бэртэрин кытта куоталаһан хототтуура үһү. Аҥардас күүһүнэн анньыыга, албас-техника ол кэмҥэ хантан кэлиэй. Икки бууттаах гиирэни аҥаар илиибинэн 40-50 төгүл холкутук анньарым диэн Баһылай кэпсиирэ.

Баһылай Сэбиэскэй Аармыйа кэккэтигэр сулууспалаан кэлээт тапталлаах хапсаҕайынан дьарыктанан барбыта. Ыһыахтарга, муҥхаҕа тустуу тэриллэрэ, бу тустууларга нэһилиэгэр, улууһугар киниэхэ тэҥнээхтэр суохтара. Аан маҥнай 1952 сыллаахха Саха АССР олохтоммута 30 сылын көрсө ыытыллыбыт республика чемпионатыгар тустууга Уус Алдан ааттааҕа Роман Петухов тэҥнээҕин булбатах, арай Үөһээ Бүлүү бөҕөһө Василий Ильины кытта сүрдээх сытыы тустууга, бэрт өр эриһэн Күүстээх Петухов хотууну сурунар, дьэ ити кэнниттэн ылата Василий Ильин – Күүстээх Ильин – диэн ааттаммыта. Бу куоталаһыы кэнниттэн Василий Ильин – Күүстээх Ильин Саха сиригэр үс төгүл ыйааһына суох тустууга 2 миэстэлэри ылбыта биллэр.

Бу тустууларга кини саха сирин муҥутуур кыайыылаахтарын Роман Петухову, Владимир Ефремовы, Егор Прокопьевы, Айаан Попову уо.д.а. кытта тэҥҥэ киирсэрэ. Сорох тустууга бэйэтэ охтон, сороҕор охтортоон Саха сирин күүстээх хапсаҕайдьытынан биллэр. Билигин тустуу күрэхтэрэ сыл устата эргиччи буолаллар, урут оттон хас да сылга биирдэ, эбэтэр сыл баһыгар-атаҕар биирдэ эмит ыытыллара. Арай Баһылай бу кэмҥэ төрөөн-үөскээн тустубута буоллар, өссө аатырыа-сураҕырыа хааллаҕа.

1969 сыллаахха Баһылай Манчаары II Спартакиадата Мэҥэ-Ханаласка буолбута, онно Баһылай 45 сааһыттан үөһэ саастаах бөҕөстөргө кими да тулуппатаҕа. Итини таһынан Күүстээх Ильин оройуонугар, Бүлүү зонатыгар аҥардастыы кыайыы көтөллөөх 1951-1977 сылларга дылы тустубута биллэр, ол эбэтэр 27 сыл устата тустар уонна 50 сааһыгар дылы хапсаҕай түһүлгэтигэр хотторору билбэккэ кэриэтэ күрэхтэһэр. Кини хапсаҕай тустууну аһара үчүгэйдик билэрэ, туох-ханнык албастар дэбигис хотууга тиэрдэллэрин чопчу өйдүүрэ, хаһан да сэрэҕин сүтэрбэт, аһары үлүһүйбэт этэ. Ол эрэн кэннинэн кэхтэр-куотар диэни олох билбэтэх бөҕөс этэ. Кини мэлдьи этэр буолара: “Саамай үчүгэй көмүскэнии –утарсааччыга бокуой биэрбэккэ кимэ турааһын”,– диэн. Кини тустар бөҕөһүн ис туругун начаас билэрэ, күүстээҕин, сүһүөхтээҕин, сымсатын. Эдэр уолаттарга куруук сүбэлии, уоскута сылдьааччы, онно сөптөөх тылы-өһү булара, хотторуу буоллаҕына уоскутара, аныгы тустууга бэлэмниирэ. Баһылай үөрэхтээх тренер буолбута буоллар, элбэҕи оҥоруо хааллаҕа. Кини бөҕөс ханнык албаһы оҥоруохтааҕын билэрэ, эйиэхэ ити албас сөп түбэһэр диэн тустуу кэмигэр олох бокуойа суох сүбэлии-амалыы сылдьааччы. Василий Тихонович Ильин – Саха АССР спордун маастара, бу үрдүк ааты саха хапсаҕайдьыттарыттан биир бастакынан ылбыта.

Баһылай Тихонович 1952 сыллаахха Үөдүгэй нэһилиэгин кыыһа Екатерина Васильевна Адамованы кытта олохторун холбууллар. Уон оҕону иитэн-үөрэтэн үлэһит дьон оҥордулар, оҕолор билигин бэйэлэрэ эһээ-эбээ буоллулар. Екатерина Васильевна Саха АССР норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Үөһээ Бүлүү бочуоттаах олохтооҕо, өр кэмҥэ Сэбиэт бэрэссэдээтэлинэн, сэкирэтээринэн үлэлээбитэ. Дьон-сэргэ ытыктабылын ылбыт Кэтэриинэ билигин 89 саастаах ытык кырдьаҕас. Оҕолор бары  үөрэхтээх, үлэһит дьон-сэргэ ортотугар сылдьаллар, манна төрөппүттэр оруоллара улаханын олох көрдөрөр. Баһылайдаах Кэтэриинэ түөрт оҕолоро педагогтар, Феодосия Васильевна педагогическай наука доктора, үөрэх миниистирин солбуйааччы, атын оҕолортон Афанасий Васильевич коммунальнайга үлэлээн баран пенсияҕа барбыта, сылгы ииттэр, ааттаах булчут, эдэригэр бэркэ тустан иһэн травма ылан уурайбыта.

Баһылай эдэригэр МСО-ҕа мас кэрдиитигэр, тутууга, промкомбинакка рабочайынан үлэлээбитэ. Бэйэтэ сүрдээх элэккэй майгылаах, сахалыы мындыр өйдөөх, куруук үөрэ-көтө сылдьар киһи этэ. Үөһээ Бүлүү хапсаҕайдьыттара Баһылайы аҕабыт дииллэрэ, мэлдьи ыраас таҥастаах-саптаах киһи этэ.

Буойун-спортсмен В.Т.Ильин – Күүстээх Ильин бирииһигэр хапсаҕай тустууга турнир 1999 сыллаахха сэтинньи ыйга аан маҥнай тэриллибитэ. Бастакы тэрээһини төрөппүт уола Афанасий өй-санаа уган, ону спортивнай оскуола директора Д.Е.Корякин иилэ хабан ылан, бастакы турнир тэриллибитэ. Баһылай бу кэмҥэ 75 сааһын туолар, 70-ча эдэр хапсаҕайдьыт кыттар. Бастакы турнир чемпионнарынан буолаллар: Ян Михайлов, Платон Саввинов, Ион Романов. Бу уолаттартан Ян Михайлов Россия спордун маастара, Платон Саввинов Саха сирин, Россия спордун маастара буола үүнэллэр. Ион Романов оҕолорго Манчаары Спартакиадатын чемпиона буолар. Турнир сотору кэминэн республиканскай күрэххэ кубулуйар. Саха сирин элбэх улуустарыттан хапсаҕайдьыт оҕолор кэлэн Күүстээх Ильин бирииһин иһин сытыы хапсыһыыларга буһаллар-хаталлар, тустуук, уол оҕо быһыытынан үүнэллэр-сайдаллар.

Василий Тихонович – Күүстээх Ильин “Японияны кыайыы иһин”, “Фашистскай Германияны кыайыы иһин”, Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии II степеннээх орденынан наҕараадаламмыта. Күүстээх Ильини махталлаах үөһээ бүлүүлэр умнубаттар.