Валерий Николаевич 1953 с. от ыйын 6 к. Далырга төрөөбүтэ. 1967 с. Далыр орто оскуолатыгар үөрэнэ кэлэр уонна хапсаҕай маастара Игнат Николаевка эрчиллэр. Онтон Чурапчы аатырбыт тустууга оскуолатыгар үөрэнэ тиийэр. 1969 с. балаҕан ыйын 18 к. Чурапчыга 9 кылааска үөрэнэ киирэр уонна эрчиллэр, “Спартак” общество уобаластааҕы Сэбиэтин II призера буолар. Валерий 9 кылааска үөрэнэ сылдьан II Манчаары Спартакиадатыгар оҕолорго IV м ылбыта. Онтон тута улуу тренер Д.П. Коркиҥҥа эрчиллэ Чурапчылаабыта, онно эрчиллэн көҥүл тустуунан күүскэ дьарыктанан оскуоланы бүтэрэр уонна Киевкэ аатырбыт тренер Бураковка П. Пинигинныын үөрэнэ бараллар. Валерий Павел Пинигин иннигэр, 19 саастааҕар ССРС спордун маастара буолар. Валерий тустар үгэнигэр сылдьан улаханнык травмаланан өр эмтэнэр, көҥүл тустуутун олох тохтотор. Үөрэҕин бүтэрэн дойдутугар үлэ үөһүгэр түһэр. Валерий Семенов 27 сааһыгар Ороһу оскуолатын директора буолар. Дойдутугар кэлэн хапсаҕайга тустан Буучугурас бирииһин кыайар, Бүлүү зонатыгар аҥардастыы хаамар. Дьокуускай куоракка 1978 с. Манчаары Спартакиадатыгар 60 кг тустан 5 миэстэ буолар. Онтон салгыы Валерий өссө төгүл тустан Буучугурас бирииһин муҥутуур кыайыылааҕа буолар. Ити тустуулар түмүктэринэн киниэхэ САССР хапсаҕайга маастарын аата иҥэриллэр.

Оскуоланы ситиһиилээхтик үөрэнэн бүтэрэр. 6 сылынан олимпийскай чемпион буолуохтаах П. Пинигины кытта Киев куорат физкультура институтугар үөрэнэ киирэллэр. Саҥа тренердээн эрэр Юрий Анатольевич Бураков группатыгар түөрт саха уолаттара Михаил Ноговицын, Виктор Руковишников, Павел Пинигин уонна Валерий Семенов эрчиллэллэр. Эрчиллии, дьарык сүрдээх улахан объемнааҕа, аһара күүскэ дьарыктанан доруобуйатыгар охсон Киевкэ балыыһаҕа эмтэнэр. Ол эрэн Семенов үөрэҕэр үчүгэй буолан, үөрэҕэр оҕустарбатаҕа. Институту кыһыл дипломунан 1975 с. бүтэрэр. Үөрэнэр кэмигэр бэркэ тустар, 19 сааһыгар ССРС спордун маастара буолар. 1972 с. ССРС кубогар 57 кг II м ылар уонна универсиадаҕа Стайки куоракка II м ылар.

Институту бүтэрээт Нам орто оскуолатыгар “Урожай” линиятынан филиалга тренеринэн үлэтин саҕалыыр. Ити 1975 с. этэ. 1976 с. саас, ол эбэтэр, сылтан ордук үлэлээт, Майа тустууга оскуолатын тэҥ тустууга кыранан хотторон, “Урожай” общество уобаластааҕы Сэбиэтин күрэхтэһиитигэр II м буолбуттара. 1979 с. социалистическай куоталаһыы түмүгүнэн бастаан “Урожай” общество Киин Сэбитин мэтээлинэн наҕараадаланар.

1976 с. сайын “Геркулес” спортивнай лааҕыр тэриллэр. 45 тонна от оттонор. 1980 с. лааҕыр оҕолору сайыннаран көҥүл тустууга дьарыктыы-дьарыктыы, 180 тонна оту оттоон туттарар. Оҕолор күҥҥэ 4 чаас оттууллар, онтон атын кэмҥэ спорт араас көрүҥнэринэн дьарыктанан, эт-хаан, күүс-уох өттүнэн лаппа эбиллэллэр. Ити курдук 8 сыл устата Валерий Николаевич үөрэппит, эрчийбит уолаттарын кытта үлэлээбитэ. Олор истэригэр ССРС спордун маастардара Николай Афанасьев, Иван Тимофеев, Аскалон Кардашевскай, САССР спордун хапсаҕайга маастардара Роман Уйгуров, Николай Григорьев, ССРС спордун көҥүл тустууга маастарыгар кандидаттар Анатолий Николаев, Данил Корякин уо.д.а. кытта үлэлээбитэ.

1987 с. оҕо спортивнай оскуолата арыллыбыта. Бастакы уочараттаах үлэнэн буолбута оскуола материальнай-техническэй базатын тутарга күүстээх үлэ барбыта, эмиэ бэйэтин уолаттарын, тренердэрин кытта үлэлээн баанньык, душ, ичигэс туалет тутуллубута, итинтэн салгыы гостиница, 55 миэстэлээх интернат. Бу дьыалаҕа оччотооҕу оройуон салалтата Лукин М.Е., Ноттосов Д.А., Тумусов П.Т., үөрэх управлениетын начальниктара Иванов Н.Ф., Кондаков И.И. улаханнык өйөөбүттэрэ. Ситиһии өр күүттэрбэтэҕэ, оҕо спортивнай оскуолатын иитиллээччилэрэ Иванов А.Н., Данилов Д.М., Пинигин П.П., Тарскай Н.Н. бириистэригэр бастаабыттара. Россия оҕолорго чемпионнара буолбуттара. Ол курдук, Айаал Павлов, Платон Саввинов, Петр Павлов чемпион буолбуттара, өссө ону ааһан Владимир Литвинов Россия эдэрдэрин кыайбыта. 1997 с. Үөһээ Бүлүү уолаттара П.Пинигин бирииһин кыайбыттара.

В.Н. Семенов эрчийбит уолаттара А. Евсеев, Михайлов Ян, Павлов Айаал, Захаров Николай, Ван-Чу-Лин Михаил, Тимофеев Увар, Малардыров Петр, Степанов Сахамин, Владимир Литвинов уо.д.а. Россия спордун маастара буолбуттара.

1998 с. В.Н. Семенов 4 оҕото үрдүк үөрэххэ киирбиттэринэн Дьокуускай куоракка көспүтэ. Онно тиийэн тустууга 10 сыл тренеринэн үлэлээбитэ. Ол түмүгэр 10 республика чемпионнарын, 18 призердарын ииппитэ. Бастыҥнара Бат Гомбодорж көҥүл тустууга СР 2 төгүллээх чемпиона. Ол курдук, Баир Укоев, Иван Тюнко 1990 с., Вова Кусаев Россия спордун маастара буолбуттара. 1996 с. Саха сиригэр көҥүл тустуу сайдыбыта 50 сылыгар сөп түбэһиннэрэн “Саха Республикатын көҥүл тустууга үтүөлээх тренерэ” үрдүк аат иҥэриллибитэ.

         Валерий Семенов хапсаҕайга бэркэ тустара. Илиитигэр күүстээх буолан үөһэ да ыйааһыннаах бөҕөстөрү хототтуура, аһара үчүгэйдик чугас да, ыраах да атахха сылбырҕатык киирэрэ, атахха киирдэҕинэ хайаан да утарсааччытын охторон тэйэрэ. Тустар албаһа элбэҕэ, эмискэ баҕайы утарсааччыларын умса охсон кэбиһэрэ, атаҕынан да олуйан, тэбэн-таһыйан тустара, көҥүл тустуу албастарын да бэркэ туттан тустара.

         Валерий Николаевич тоҕо хапсаҕайга ситэ арыллыбатах бөҕөһүй? Кини үрдүк үөрэххэ үөрэнэн, 4 сыл Украинаҕа үөрэнэр, эрчиллэр, онтон эчэйэн салгыы күүскэ тустубатаҕа. Элбэх бириэмэни травмаланан тустубакка аһарбыта, кэлин арыый үтүөрэн баран улууһугар, Бүлүү зонатыгар хаардыы хаампыта, хас да республиканскай турнирдары кыайбыта.

         Валерий Николаевич 27 сааһыттан салайар үлэҕэ үлэлээн олох бокуойа суох барар, элбэхтик тустар кыаҕа да суох буолар. Онтон атын хапсаҕайдьыт быһыытынан өссө арыллыа хааллаҕа.

Валерий Николаевич үлэлээбитин былаһын тухары хас да көлүөнэ бөҕөстөрү иитэн таһаартаата. Олор истэригэр маастардар Николай Егорович Афанасьев, Данил Егорович Корякин, Анатолий Васильевич Николаев, Данил Николаевич Обулахов, Россия икки төгүллээх чемпиона Петр Малардыров, кини быраата Антон Валерий Николаевичка үөрэммиттэрэ, эрчиллибиттэрэ. Билигин кини салайар спортивнай оскуолатыттан  Сахаларын сирин ааттатар дьоһун тустууктар үүнэн-сайдан таҕыстылар. Олор истэригэр Айаал Павлов, Петр Яковлев, Платон Саввинов, Ян Михайлов ситиһиилээхтик күрэхтэһэ сылдьаллар. Хапсаҕайга Республика чемпионнара Василий Уйгуров, Николай Семенов эмиэ бу тустуу оскуолатын ааспыт бөҕөстөр, Дьокуускайга кэлэн үлэлээн эрчийбит  уолаттарыттан аҕыс республика чемпионнара иитилиннилэр. Олортон бастыҥнара: Бат Гамбодорж, Баир Укоев, Мурад Шибилов Уһук Илин, Россия, Азия оҕолорун түһүлгэлэрин кыайыылаахтара буолбуттара.

         Көҥүл тустууга ССРС спордун маастара, хапсаҕайга СР спордун маастара, Саахымакка Россия спордун маастарыгар кандидат, СР үтүөлээх тренерэ, СР үөрэҕириитин туйгуна. Үөһээ Бүлүү улууһун бочуоттаах гражданина, көҥүл тустууга ССРС уонна Россия — 14, хапсаҕайга Саха сирин – 16 маастардарын бэлэмнээбит Валерий Николаевич 1983-1998 сылларга улуус спортка управлениетын салайбыта. Бу сылларга Үөһээ Бүлүүгэ физкультуранан уонна спордунан дьарыктаныы сайдыбыта, үгүс элбэх кыайыылар-хотуулар ситиһиллибиттэрэ. Кини үлэлиир сылларыгар Үөһээ Бүлүүтээҕи оҕо спортивнай оскуолатын филиаллара тыа нэһилиэктэригэр арыллыбыттара, онон оҕо спорда лаппа тупсубута, сайдыбыта.