ХАПСАГАЙ | ПОДРОБНЕЕ О СПОРТСМЕНЕ
ХАПСАГАЙ | ПОДРОБНЕЕ О СПОРТСМЕНЕ
Степанов Степан Егорович - Түргэн бөҕө
Дата рождения: 1937 г.
Уроженец: с. Кырыкый
Вид спорта: Хапсагай
Достижения:
Мастер спорта ЯАССР по хапсагай
“Түргэн” диэн ааты Степан Егоровка бэйэтин дьоно, биир дойдулаахтара иҥэрбит ааттара буолбатах. Степан тустуук быһыытынан биллэн-көстөн барыытыгар аан-маҥнай аатырбыт бөҕөс Буучугурас-Степанов Василий Иннокентьевич сэрии иннигэр аатыран тустар кэмигэр туттар албаһын 1960 сылларга туттубут уонна утарсааччыларын олох түргэнник, саҥа киирэн иһэн тиэрэ анньыталаан түргэн үлүгэрдик хототтуурун иһин тустууну таптааччылар иҥэрбит, ааттаабыт ааттара. Степан бу албаһы кимтэн ылынан, хайдах көрөн-истэн үөрэтэн тустуутугар киллэрбитин билигин ким да билбэтэ буолуо. Кини 1968 с. I Манчаары Спартакиадатыгар Үөһээ Бүлүү хамаандатыгар киирбэтэҕэ. Оччолорго олох эдэр Алик Арбыкины кытта барыллааһын хамсыһыыга сабырайтаран баран, тустуутун олох да бырахпыта. Ол кэмҥэ доруобуйата да бэрдэ суох быһыылааҕа, онон Түргэн бөҕө тустуутун көрбүт дьон биллэ аҕыйаабыт буолуохтаахтар.
Степан Егорович Степанов 1937 с. Кырыкый нэһилиэгэр Боруллуолаах эбэҕэ төрөөбүт киһи, кини төрөөбүт эбэтэ 100-чэ га оттонор ходуһалаах Кырыкый биир бастыҥ мааны эбэтэ, алааһа. Степан Егорович аҕата Егор Ксенофонтович Степанов колхоз саҕана нэһилиэгэр сылгыһытынан үтүө суобастаахтык үлэлээбит, илиитигэр-атаҕар лаппа кыанар, 160 см үрдүктээх, бэйэтигэр сөп эттээх-сииннээх, эдэр сылдьан ыһыахтарга тустар, сүүрэр, үрдүгү көтөр киһи эбитэ үһү. Кырыкыйдар өйдөрүгэр Дьөгүөр бэйэтинээҕэр тутум үрдүгү ойоро үһү, ол аата 170-175 см үрдүгү ойор эбит. Бу оччотооҕу кэмҥэ туох да дьарыга суох, сылга биирдэ ойор киһиэхэ үчүгэй көрдөрүү. Ийэтэ Бүлүү Тылгынытыттан сыдьааннаах олорон турбат, түргэн-тарҕан үлэһит, мааны-бастыҥ майгылаах саха дьахтара эбит, кинилэр Дьөгүөрдүүн түөрт оҕону төрөтөн, иитэн киһи гыммыттар, олортон Степан үһүс оҕо эбит. Степан оҕо сылдьан сэрии алдьархайын этинэн-хаанынан билбэхтэспит оҕо, ол эрэн дьоно үлэһит, аҕата булчут буолан бу ыар кэми син тулуйбуттар, убайа, эдьиийэ Степантан 3-5 сыл аҕалар эбит, балта 3 сыл балыс, онон бары сэрии кэмигэр кыра оҕолор. Сэрии мэһэйдээн үөрэҕи ылбатахтар. Уйбаан киномеханик, Степан шофер идэтин баһылаабыттар. Ол эрэн уолаттар бу үлэлэригэр бастыҥнар кэккэлэригэр үйэлэрин тухары сылдьыбыттара, Степан үксүн райпотребсоюзка, Уйбаан дойдутугар киинэҕэ үлэлээбитэ.
Уолаттар борбуйдарын көтөҕөөт колхоз үлэтигэр сыстан оттоон-мастаан барбыттар, саастыылаахтарын кытта кыра кылааска Кырыкыйга үөрэнэн улаатан, ситэн-хотон бараллар. Сэрии кэнниттэн ыһыахтарга тустан, сүүрэн, кылыйан бириис ылар уолаттар буолбуттар. Онтон өссө улаатан аты миинэр буолбуттар, олорор эбэлэригэр дьон көрбөтүгэр сүүрдэр идэлэммиттэр. Дьэ манна Степан аһара сүһүөхтээҕэ биллибит, ол курдук кини ыҥыырдаах аты ыҥыырыгар туран эрэ сүүрдэрэ үһү, бу дьарыгы чахчы сүһүөхтээх, хоргуһа суох, бэйэтин кыанар киһи ылсара буолуохтаах, чугас эргин маннык дьарыктаах оҕо да, улахан киһи да баара соччо иһиллибэт, арай циркэлэргэ итинник оонньуулларын көрөбүт-истэбит.
Саха сиригэр көҥүл тустуу 1956 с. тэнийэр, бу кэмҥэ Степановтар 20-чэ саастаах тэтиэнэх уолаттар тустууга сыстан дьарыктанан бараллар, хайа-хайалара да көҥүл тустууга оччотооҕу сиэринэн балачча тустубуттар. Онтон Степан хапсаҕайынан күүскэ дьарыктанар, оройуон иһигэр кыра ыйааһыҥҥа бастыҥ бөҕөс буолар, били аатырар албаһын бэйэтин сэбилэниитигэр киллэрэр, Дьокуускайга оройуоннар түмсэн Саха сиригэр бастыыр иһин күрэхтэһэллэр. Степан аан маҥнай 1960 с. Саха АССР норуоттарын Спартакиадатыгар 55 кг ыйааһыҥҥа бастыыр, 1961 с. республика чемпионатыгар 55 кг ыйааһыҥҥа иккиһин бастыыр, 1962 с. маннык куоталаһыыга II м, 1963, 1965 сс. Саха сирин чемпионун үрдүк ааттарын ылар. Онон Степан Егорович Саха АССР түөрт төгүллээх чемпиона буолар. Бу үрдүк ситиһиилэрин иһин 1962 с. Саха АССР хапсаҕайга спордун маастарын аатын республикаҕа 7-с киһинэн ылар, кини иннигэр аатырбыт тустууктар Петр Старостин 55 кг (Чурапчы), Иван Павлов 55 кг, 60 кг (Ньурба), Василий Румянцев (Дьокуускай) ыарахан ыйааһын, Сергей Ли-Фу (Үөһээ Бүлүү) 65 кг, Иван Григорьев 70 кг (Үөһээ Бүлүү), Василий Ильин-Күүстээх Ильин (Үөһээ Бүлүү) ылбыттара. Степанов дойдутугар тустуу буоллаҕына үксүн биир ыйааһын үөһэ тустара үһү, республика чемпионаттарыгар бэйэтин тустар 55 кг ыйааһыҥҥа 5-6 кг түһэрэр эбит. Ыйааһын үүрүүтүн таһаҕас оҥостубат эбит. Тустара бытаан, кэтэнэр-мананар эбит, албаска киллэрдэҕинэ чаҕылхайдык охтортуура. Степан: “Тустуу саҕаланыытыгар дьон оччо сэрэҕэ суох буолаллар, ол кэмҥэ албаспын оҥоробун” — диир эбит, — “Ол 10-15 сөкүүндэ иһигэр буолааччы” — диирэ, ол иһин кинини “Түргэн бөҕө” диэтэхтэрэ. Онон Түргэн бөҕө туста киирэригэр ох курдук оҥостон олох бэлэм киирэр эбит, тустуу термининэн күүскэ настройкаланар буоллаҕа. Кини ити биир эрэ албаһынан муҥурданар бөҕөс буолбатах, утары албастары оҥортуур, тобукка анньан баран умса тардар, туора садьыйан баран атахтыыр албастардаах эбитэ үһү, тустуу түһүлгэтин олус үчүгэйдик көрөн, былааннаан тустара. Ол курдук охторуута түһүлгэ иһигэр, бэйэтин албастаатахтарына түһүлгэ тас өттүгэр буолан биэрэрэ үһү. Дьэ бу оччотооҕу быраабылаҕа сөптөөх дьаһаныы эбит. Итини таһынан Степан Степанов хуреш тустууга Сибиир уонна Уһук Илин икки төгүллээх чемпиона. Ол курдук кини 1962 с. II м ылбыт, 1963, 1965 сс. чемпион үрдүк ааттарын ылаттаабыт. Бу көрдөрүүтүнэн кини РСФСР спордун маастарын нуорматын аһары толорбут эбит да, тоҕо эрэ иҥэрбэтэхтэр, итинник балаһыанньаҕа маннык Спартакиада хас да төгүллээх чемпиона, ССРС, САССР спордун маастара Николай Корякин эмиэ түбэспит. Бу аатырбыт бөҕөстөр биир кэмҥэ бастаталаабыттара. Степан Степанов тустубут кэмигэр оройуонугар Н. Семенов, Н. Васильев (Куобах), Н. Холдеков (Холдьуо Ньукулай) утаа-сабаа эриһэллэрэ үһү, оттон республикаҕа спорт маастардара Иван Павлов (Ньурба), Иван Николаев-Ньамастай (Ньурба), Игнат Николаев (Үөһээ Бүлүү), Анаабыр, Аллайыаха улуустарыттан Старостин Петр, Трофим Алексеев (Бүлүү) Степановка күүскэ утарсаллара, ордук кини Иван Павлов күүһүн-уоҕун, Иван Николаев тэбэрин олус хайгыыра уонна олус күүстээх бөҕөстөрүнэн сыаналыыра.
Степан Егорович эдэрчи сааһыгар, 50-ча саастаах сылдьан уһун-ыарахан ыарыыттан олохтон барбыта.